De kunststijl Kubisme (vanaf ca.1907)

Een beschrijving van de kunststijl Kubisme aan de hand van voorbeelden en kenmerken.

Je hebt vast wel eens in een pashokje van een kledingwinkel gestaan, waarbij aan meerdere kanten een spiegel hing. Super handig, omdat je jezelf van alle kanten in één keer kunt zien. Als je nu naar een kubistisch werk kijkt, lijken de objecten vaak ook vanuit verschillende perspectieven weergegeven te zijn.

In het Kubisme lijken sommige gebouwen van voor, andere van onderaf en weer andere onderdelen van bovenaf weergegeven te zijn. Dit maakt het beeld wat vervreemdend, maar ook interessant en speels. Alsof je in 1 oogopslag verschillende kanten kunt bekijken

Kubisme is een stroming binnen de abstracte kunst en is ontstaan uit het experiment ‘op welke manieren kleur en vorm de betekenis van het werk kan beïnvloeden’. Vaak kloppen de kleuren dan bijvoorbeeld niet meer met de werkelijke wereld, zodat de aandacht gevestigd wordt op de bedoeling en het gevoel van de kunstenaar. Naast kleur werd er ook veel onderzoek gedaan naar de zeggingskracht van vorm en vanuit dit experiment is het Kubisme ontstaan.

In het Kubisme wordt vaak gebruik gemaakt van perspectieven, mede door overlapping en schaduw. Dit suggereert diepte. Als je de voorgaande uitleg als basisvorm voor kubisme beschouwt, zou je kunnen stellen dat van hieruit een splitsing ontstaat waaruit twee varianten van kubisme te onderscheiden zijn:

1. Kubistisch werk waarbij de diepte verdwijnt en het werk steeds platter en abstracter wordt
2. Kubistisch werk waarbij juist ruimtelijk gewerkt wordt met vlakverdeling en perspectiefHieronder een voorbeeld van plat werk.

Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Juan Gris – Still life with a guitar, 1913, Spanish Cubist painting, oil on canvas. This work is strongly influenced by the Picasso/Braque second style, Synthetic Cubism as Gris named it. Flat forms.

Bron: Shutterstock

Binnen de kunststijl kubisme bestaan ook nog collagevormen. Hierbij worden diverse materialen verwerkt, waardoor het als zowel plat en als ruimtelijk werk beschouwd kan worden. Het Kubisme kan beschouwd worden als een experiment naar het abstraheren van zowel ruimtelijk als het perspectief in plat werk. Een vormenonderzoek waarbij telkens de vraag wordt gesteld of het werk nog iets verteld over de werkelijke wereld… dat wat we nog kunnen herkennen.

Kubistische kunstenaars / Braque en Picasso 

Misschien dat de volgende uitleg van Braque meer inzage geeft over de beweegredenen en gedachtegoed van een kubistische kunstenaar. Te bedenken dat je met papier een object weergeeft: “Als een stuk krant in een fles kan veranderen, geeft dat te denken omtrent de aard van zowel kranten als flessen. Dit ontheemde voorwerp is binnengetreden in een universum waarvoor het niet gemaakt is en waar tot op zekere hoogte zijn vreemdheid behoudt. En juist over die vreemdheid wilden we de mensen aan het denken zetten, want we beseften maar al te goed dat onze wereld heel vreemd en niet bijster geruststellend aan het worden is.” (Meulenhof, Algemene Kunstgeschiedenis, 1995)

De kunststijl kent zijn oorsprong net na 1900 en kende zijn piek in de jaren rond 1920. De naam kubisme is afgeleid van het woord kubus en komt voort uit de benadering dat de natuur enkel bestaat uit kubussen, bogen, bollen en cilinders. Bijna wiskundig met toch een flinke vleug fantasie.  In de kunststijl kubisme tref je vooral verwarrende perspectieven, collages, stillevens en analytische of synthetische kunstwerken. De kubistische kunststijl vereenvoudigen de werkelijkheid met wiskundigheid.

Een belangrijke inspirator van het begin van de 20e eeuw is de kunstenaar Pablo Picasso en zette met zijn schilderij Les Demoiselles d’Avignon definitief de koers in voor de toen nieuwe kunststijl kubisme.

Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Pablo Picasso – Demoiselles D’Avignon – New York, USA – May 25, 2018: Crowd of people near the Pablo Picasso painting “Les Demoiselles D’Avignon” in Museum of Modern Art in New York City.

Bron: Shutterstock

Kenmerken van de kunststijl Kubisme:

• De werkelijkheid wordt in geometrische vormen opgedeeld en weergegeven.
• Perspectieven zijn binnen het kubisme vervreemdend of juist verdwenen.
• Collage(-achtig).
• Veel vlakverdelingen.

Abstracte kunst

Heb jij dat nou ook, dat als je naar instrumentele muziek luistert, je fantasie en eigen gevoel een rol gaat spelen? Meer dan wanneer er in gezongen wordt, omdat de tekst vaak al de lading van het liedje weggeeft. Zo is het ook met abstracte kunst; muziek zonder tekst, waardoor het direct je beleving en fantasie prikkelt om er een eigen betekenis aan te geven.

Vertaald naar de beeldende kunst betekent dit dat de werkelijke kleuren en vormen zo worden aangepast, dat het meer in lijn ligt met de beleving van de kunstenaars. De expressieve kracht van vorm en kleur, van verfstreek tot textuur, van maat en schaal werd ontdekt, waardoor diversiteit in dit experiment tot uiting is gekomen bij vele kunstenaars wat leidde tot diverse kunststijlen.

Vanuit deze gedachte en experiment zijn er vele kunststijlen ontstaan. Je zou kunnen zeggen dat er stijlen ontstonden die gericht zijn op het benadrukken van een emotie en de wat meer technische stijlen qua experiment in vormonderzoek.

Stromingen binnen het uitgangspunt van de abstracte kunst. Vanuit welk punt handelen de betreffende kunstenaars?

Voorbeeld van een ontwikkeling naar abstractere vorm:
Paul Cezanne heeft meerdere keren de Mont Saint Victoire geschilderd, een gebergte vlakbij zijn woonplaats Aix-en-Provence in Zuid-Frankrijk. In dit proces zie je hoe hij steeds abstracter gaat werken. (Experiment door vlakverdeling)

Of zoals Piet Mondriaan dat deed bij het weergeven van een boom, zie maar eens op de website van Wikipedia waar de boom van Mondriaan steeds abstracter wordt weergegeven.

Deze stroming komt voort uit de romantische theorieën, ontstaan rond 1800. (Romantisch werd gebruikt als bewoording voor Franse volksliederen, dus geen latijn. Het heeft dan ook niets met onze definitie van romantisch te maken.) Deze theorie gaat over de ontdekking dat als je de werkelijkheid loslaat en dat laat zien wat jij voelt, het werk meteen tot het gevoel van de toeschouwer doorspeelt.

Kenmerken abstracte kunst:

• Abstracte kunst ontstaat op basis van een werkelijk beeld, maar het kunstwerk is niet natuurgetrouw weergegeven.
• Kleur of vorm is bewust anders dan de werkelijkheid (om het gevoel te benadrukken).
• Afbeelding of vormen zijn in sommige gevallen niet meer herkenbaar.
• De abstractie van het werkelijke beeld wordt extremer door emotie of wiskundige elementen te versterken.

Kijk voor een prachtig abstract kubistisch kunstwerk op Artleader bijvoorbeeld eens bij Dirk van Dien – Maskers en ladders