De kunststijl Surrealisme (vanaf ca.1920)

Een beschrijving van de kunststijl Surrealisme aan de hand van voorbeelden en kenmerken.

Als kind heb je vast wel eens geprobeerd om een droom uit te leggen. Vaak lukt dit dan niet, omdat je erachter komt dat de logica in werkelijkheid niet klopt, terwijl dat in je droom allemaal heel vanzelfsprekend leek.

Als je surrealistische kunstwerken ziet, lijkt het haast een fragment uit een droom en vraagt het wel wat van jou als kijker; je moet de werkelijkheid even loslaten en je mee laten slepen in dit afgebeelde tafereel, waarbij de kunstenaar je meeneemt in een gevoel. Vaak zijn de vormen en kleuren niet waarheidsgetrouw. Maar wat heel kenmerkend voor surrealistische werken is, dat het verband tussen de elementen niet kloppend is. Bijvoorbeeld wilde dieren in een stedelijke omgeving.

of

Geeft vaak het gevoel te geven alsof de kunstenaar geprobeerd heeft een droom vast te leggen. Onderdelen lijken wel natuurgetrouw, soms wat aangepast, maar vooral de combinatie van elementen zoals, object en locatie, maken het vervreemdend.

Het surrealisme is ontstaan uit een literaire Europese stroming in de jaren ’20, net na de Eerste
Wereldoorlog. De Franse schrijver Andre Bréton was overtuigd van de waarde die dromen in zich hadden, want die zouden ons iets vertellen over ons ‘ware ik’. Het zouden onderdrukte gevoelens zijn, die goed tot uiting komen in een droom. Volgens Breton is het goed dat we die analyseren, om meer over onszelf te leren. Breton en een aantal kunstenaars zette deze filosofie voort, waardoor het surrealisme ontstond.

Vlak voor en tijdens de 2e wereldoorlog vertrokken veel van deze Europese kunstenaars (en andere intellectuelen) naar Amerika, waardoor bijvoorbeeld de Amerikaanse kunstenaar Jackson Pollock geïnspireerd raakte. Zowel het expressionisme, kubisme als surrealisme zette zich daar voort en inspireerden kunstenaars elkaar.
Goed voorbeeld van surrealistische kunstwerken zijn van Salvador Dalí. Max Ernst past hier ook bij, maar die maakt gebruik van collagetechnieken wat zijn werk net zo vervreemdend maakt.

Klik op de afbeelding voor een vergroting

Surrealisme – Salvador Dali – Details from Dali’s Museum, opened on September 28, 1974 and housing the largest collection of works by Salvador Dali on July 26, 2011 in Figueras, Catalunya, Spain

Bron: Shutterstock

Klik op de afbeelding voor een vergroting

Max Ernst – Painting by Max Ernst on French postage stamp – Milan, Italy – December 12 2018

Bron: Shutterstock

Kenmerken surrealisme

• Vervorming van ware vorm.
  
• Kleuren zijn bij surrealisme vaak anders dan in het echt.
  
• De afgebeelde elementen zijn in verwarrende context gebracht (combinatie is vervreemdend).
  
• Verhoudingen onderling of perspectieven kloppen vaak niet.
  
• Het vergt wat onderzoek van de kijker, voordat er een gevoel/betekenis aan gegeven kan worden.

Abstracte kunst

Heb jij dat nou ook, dat als je naar instrumentele muziek luistert, je fantasie en eigen gevoel een rol gaat spelen? Meer dan wanneer er in gezongen wordt, omdat de tekst vaak al de lading van het liedje weggeeft. Zo is het ook met abstracte kunst; muziek zonder tekst, waardoor het direct je beleving en fantasie prikkelt om er een eigen betekenis aan te geven.

Vertaald naar de beeldende kunst betekent dit dat de werkelijke kleuren en vormen zo worden aangepast, dat het meer in lijn ligt met de beleving van de kunstenaars. De expressieve kracht van vorm en kleur, van verfstreek tot textuur, van maat en schaal werd ontdekt, waardoor diversiteit in dit experiment tot uiting is gekomen bij vele kunstenaars wat leidde tot diverse kunststijlen.

Vanuit deze gedachte en experiment zijn er vele kunststijlen ontstaan. Je zou kunnen zeggen dat er stijlen ontstonden die gericht zijn op het benadrukken van een emotie en de wat meer technische stijlen qua experiment in vormonderzoek.

Stromingen binnen het uitgangspunt van de abstracte kunst. Vanuit welk punt handelen de betreffende kunstenaars?

Voorbeeld van een ontwikkeling naar abstractere vorm:
Paul Cezanne heeft meerdere keren de Mont Saint Victoire geschilderd, een gebergte vlakbij zijn woonplaats Aix-en-Provence in Zuid-Frankrijk. In dit proces zie je hoe hij steeds abstracter gaat werken. (Experiment door vlakverdeling)

Of zoals Piet Mondriaan dat deed bij het weergeven van een boom, zie maar eens op de website van Wikipedia waar de boom van Mondriaan steeds abstracter wordt weergegeven.

Deze stroming komt voort uit de romantische theorieën, ontstaan rond 1800. (Romantisch werd gebruikt als bewoording voor Franse volksliederen, dus geen latijn. Het heeft dan ook niets met onze definitie van romantisch te maken.) Deze theorie gaat over de ontdekking dat als je de werkelijkheid loslaat en dat laat zien wat jij voelt, het werk meteen tot het gevoel van de toeschouwer doorspeelt.

Kenmerken abstracte kunst:

• Abstracte kunst ontstaat op basis van een werkelijk beeld, maar het kunstwerk is niet natuurgetrouw weergegeven.
• Kleur of vorm is bewust anders dan de werkelijkheid (om het gevoel te benadrukken).
• Afbeelding of vormen zijn in sommige gevallen niet meer herkenbaar.
• De abstractie van het werkelijke beeld wordt extremer door emotie of wiskundige elementen te versterken.

Kijk voor een prachtig surrealistisch kunstwerk op Artleader bijvoorbeeld eens bij Mark Pol – Face off 1